مي‌خواهم برايتان حقيقتي را شرح بدهم كه خيلي‌ها سال‌هاي زيادي از زندگي درباره‌اش شنيده‌اند، اما هرگز به آن فكر نكرده‌اند يا مثل من،‌ فكر كرده‌اند، اما به نتيجه‌اي نرسيده‌اند.من اما بالاخره امسال طلسم را شكستم. رفتم سراغ يك بانوي ستاره‌شناس جوان و رك و راست و به او گفتم: «مي‌خواهي راستش را بداني؟ من در همه اين سال‌ها كه شب يلدا را جشن گرفته‌ايم هرگز نفهميدم در اين شب اوضاع و احوال كواكب چگونه است.»او تعجب نكرد، گفت خودش هم اولين‌بار وقتي شرح نجومي شب يلدا را شنيد گيج شد و آن وقت خنديد كه: «بيا بنشين خودم برايت قصه‌اش را مي‌گويم.»او آن روز طوري قصه يلدا را تعريف كرد كه من پس از سال‌ها تازه فهميدم جريان از چه قرار است. شما هم مي‌خواهيد يك بار ديگر شرح ماجرا را به زباني ساده بخوانيد؟براي شروع اين بحث ابتدا بايد باور كنيد كه گفته پيشينيان‌مان درباره اين كه شب يلدا طولاني‌ترين شب سال است، فقط يك ابراز نظر شاعرانه يا خرافي نبوده، بلكه ادعايي است بر پايه علم ستاره‌شناسي كه پدران‌مان در آن سر آمد بوده‌اند.حتما مي‌دانيد زمين دو نيمكره شمالي و جنوبي دارد و فصل‌ها در دو نيمكره هميشه متفاوتند يعني اگر مردم نيمكره شمالي بهار را جشن بگيرند، نيمكره جنوبي‌ها پاييز را خوشامد مي‌گويند و اگر نيمكره شمالي‌ها تابستاني شوند، نيمكره‌ جنوبي‌ها به هواي زمستان شال و كلاه مي‌كنند.مي‌دانيد علت اين اختلاف ميان نيمكره شمالي و جنوبي چيست؟ فقط 5‌/‌23 درجه ناقابل! قضيه اين است: محوري كه زمين حول آن به دور خودش مي‌چرخد با محوري كه براساس آن به دور خورشيد مي‌گردد، اختلافي تقريبا 5‌/‌23 درجه‌اي دارد. اين اختلاف باعث به وجود‌ آمدن فصل‌ها و متفاوت‌شدن‌شان در نيمكره شمالي و جنوبي مي‌شود چون چگونگي تابش خورشيد روي كره‌اي كه محورش مايل است يكسان نيست و بنابراين نيمكره‌‌اي را كه به آن نزديك‌تر است بيشتر گرم مي‌كند و نيمكره‌اي را كه از آن دورتر است كمتر.شب يلدا، شب آخر پاييز يا به زبان ستاره‌شناسان باستان، شبي در پايان ماه جدي و آغاز قوس است يعني زماني كه نيمكره شمالي زمين وارد فصل زمستان مي‌شود و نيمكره جنوبي، به تابستان سلام مي‌گويد. اين در حقيقت آغاز انقلاب زمستاني است. منظور از انقلاب زمستاني در نجوم، روز اول دي است كه براساس آن رسما زمستان فرمانروايي‌اش را آغاز مي‌كند.در آخرين روزي كه به شب يلدا مي‌رسد خورشيد مثل پرنده‌اي بي‌حوصله، در كمترين ارتفاعش نسبت به افق زميني اهالي نيمكره شمالي قرار مي‌گيرد يعني اگر نيمكره شمالي ها در ظهر تابستان، خورشيد را در بيشترين فاصله از خط افق مي‌ديدند حالا آن را بسيار پايين و نزديك به اين خط مي‌بينند. آن خورشيد بي‌رمق، وقتي غروب مي‌كند شب يلدا آغاز مي‌شود و به اين ترتيب شب در نيمكره شمالي از همه شب‌هاي ديگر سال طولاني‌تر مي‌شود.طول شب يلدا بسته به موقعيت جغرافيايي شما در نيمكره شمالي متفاوت است. طولاني‌ترين شب يلدا در يكي از شمالي‌ترين مناطق زمين به نام «گرينلند» رخ مي‌دهد كه در آن، يلدا 19 ساعت و 54 دقيقه كش مي‌آيد. هرچند شب يلدا ممكن است در مقايسه با شب قبلش فقط يكي دو دقيقه طولاني‌تر باشد. اگر مي‌خواهيد ميزان واقعي طولاني شدنش را بدانيد بايد آن را با شب‌هاي كوتاه تابستان مقايسه كنيد.حتما با توضيحات‌مان متوجه شده‌ايد كه وقتي در نيمكره شمالي شب يلداست، اگر اهالي نيمكره جنوبي بخواهند مثل ايراني‌ها جشن بگيرند بايد جشن تيرگان را برگزار كنند كه در واقع بلندترين روز سالشان محسوب مي‌شود.ايراني‌ها به شب يلدا، شب چله هم مي‌گويند و علتش اين است كه چهل روز پس از آن، دهم بهمن يا جشن سده است، اما چرا نياكان ما در طولاني‌ترين شب سال به پايكوبي مي‌پرداخته‌اند؟علت اين مراسم هم به ستاره‌ها ربط پيدا مي‌كند. يلدا واژه‌اي سرياني به معناي تولد است و علت نامگذاري‌اش اين است كه نياكانمان اعتقاد داشتند در اين شب، خورشيد متولد مي‌شود و بنا بر اين در طول شب چله بيدار مي‌ماندند تا نخستين پرتوهاي خورشيد تازه متولد شده‌شان را در بامداد روز بعد ببينند. آنها به نخستين روز دي، خرم‌روز يا روز خورشيد نيز مي‌گفتند.از نظر ستاره‌شناسي هم اين ادعا غريب نيست، چراكه از اين روز به بعد، فاصله خورشيد هر روز از خط افق بيشتر مي‌شود و طول روزها طولاني‌تر، تا آن كه در تابستان به طولاني‌ترين روز سال برسيم.داستان يلدا برايتان روشن شد؟ حالا به بقيه مراسم برسيد.